نگاهی به کتاب تحفه اثنی عشریه[1]

 یکى از چند کتابى که در اوایل سده سیزدهم هجرى در نقد و ردّ آراء و باورهاى شیعى نگاشته شد و بعدها از پُرآوازه‏ترین آثار این زمینه در شبه قارّه به‏شمار آمد، کتاب تحفه اثنا عشریّه تراویده قلمِ مولوى عبدالعزیز بن شاه ولىّ اللّه‏ دهلوى، ملقّب به سِراج الهند، از بنامان آن سامان است.

وى که تبارش با سى و یک پشت به خلیفه دوم عمر بن الخطّاب مى‏رسد، در سال 1159ق به دنیا آمد[2].

بیشترینه آموزه‏هاى خود را که عبارت از دانشهاى دینى متداول در آن زمان بود از پدرش فرا گرفت. از این‏رو مى‏توان گفت که تعصّب و ستیهیدن با حقیقت را از پدرش به میراث گرفته است.

وى افزون بر بهره‏ورى اندکى از قریحه سخن‏سرایى، مهارتهایى هم در تیراندازى و اسب‏دوانى و خُنیاگرى داشت.

نامبُردارترین آثارِ قلمى او عبارت‏اند از:

 بستان المحدّثین، در معرّفى و فهرستِ حدیثنامه‏هاى سُنّى.

فتح العزیز، در تفسیر قرآن کریم.

میزان البلاغه، در دانش بلاغت.

میزان الکلام، در مبانى دانش کلام.

و همین تحفه اثنا عشریّه، در مناقشه با اصول فکرى و مرام عملى شیعه.

وى در 7 شوّال 1239ق مُرد و در دهلى نو به خاک سپرده شد.

محتواى موضوعى کتاب تحفه که به زبان فارسى نگاشته شده، در انتقاد از عمومیّات باورهاى تشیّع و یورش به اصول فکرى و عملکرد مذهبى شیعه امامیّه است.

دهلوى در آغاز خود را به این شیوه ملتزم مى‏کند که تنها به منابع اصلى و معتبر شیعه مراجعه نماید، ولى چنین عملکردى در سراسر کتابِ او نمایان نیست، بلکه جاى جاى آن را آکنده از دروغ‏پردازى و بیهوده‏بافى براى دَرهم آمیختنِ حقّ و باطل نموده و براى فریفتن ساده‏اندیشان و نادانان، مطالبِ متشابهى را قلم زده است.

افزون بر این، باید اظهار داشت که دهلوى در گردآورى این کتاب هیچ مایه‏اى نگذاشته و رنجى بر خود هموار نکرده است؛ زیرا در هنگام سنجیدنِ تحفه با مصنّفات همرنگِ آن درمى‏یابیم که این کتابْ بَر خود بَستنى است از الصّواقع الموبقة لإخوان الشیطان و الضّلال و الزندقة، تصنیفِ عالم ناشناخته و متعصّب سُنّى خواجه نصر اللّه‏ کابلى، که در آن به گزارش و گسترشِ متن الصّواعق المحرقه، نگاشته احمد بن حجر هیتمى (در گذشته 974ق) پرداخته است.

به عبارت دیگر، کتاب تحفه تحریر و برگردانى است به فارسى از الصّواقع که دهلوى بدون کوچک‏ترین اشاره‏اى به آن دست یازیده[3]، و این اِنتحال نیز نمونه‏اى بارز از خودخواهى او به‏شمار مى‏آید.

دهلوى، نخست این کتاب را از بیمِ نوّاب نجف خان که از فرماندهان شیعى آن سامان بود با نام مستعار «غلام حلیم» منتشر ساخت[4]، ولى بعدها با نام اصلى وى «عبدالعزیز» به چاپ رسید[5].

کتاب تحفه در سال 1227ق به وسیله غلام محمّد ابن محیى الدین اَسلمى در شهر مدارس هند به تازى برگردانیده شد. پس از آن، محمود شُکرى آلوسى در سال 1300ق متن عربى را کوتاه کرد و به المنحة الإلهیّة، تلخیص ترجمة التحفة الاثنى عشریّه نامید.

این تلاشِ آلوسى در شهر بمبئى منتشر گشت، و بعدها نیز مدیر مجلّه «الأزهر» در مصر به طبع دوباره آن پرداخت!

بخشهاى دوازده‏گانه تحفه عبارت‏اند از:

ـ در کیفیّت حدوث مذهب تشیّع و اِنشعاب آن به فِرَق مختلفه.

ـ در مکاید شیعه و طریق اِضلال و تلبیس و اِغواء، و مردم را به مذهبِ خود مایل کردن.

ـ در ذکر احوال اَسلاف شیعه.

ـ در اقسام اخبار شیعه و احوال رجالِ اَسانید ایشان.

ـ در الهیّات.

ـ در بحث نبوّت و ایمانِ انبیاء علیهم‏السلام .

ـ در امامت.

ـ در معاد و بیان مخالفت شیعه با ثَقَلین.

ـ در احکام فقهیّه که شیعه در آن خلافِ ثَقَلین کرده.

ـ در مطاعن خلفاى ثلاثه (و دیگر صحابه و عایشه).

ـ در خواصّ مذهب شیعه (اوهام، تعصّبات و هَفَوات).

ـ در تولّى و تبرّى.