علاّمه میر حامد حسین هندی رحمه الله عصر روز جمعه 22 جمادی الاُولی سال 1282 هـ . ق . شهر لکهنو را به همراهی برادرش سید اعجاز حسین ترک نموده و با دلیجان و کالسکه های پُستی به سوی بمبئی و بندرگاهِ آن شهر طی طریق می کند تا از راه دریا راهی جدّه شود .

وی در دو مرحله ، سر به کتابفروشی های شهر بمبئی ، که در آن زمان رونق داشته ، می زند و از کتابهای چاپ شده آن دیار دیدن می کند و از گرانی کتاب نیز سخن به میان می آورد.

میر حامد حسین در سفرنامه می نویسد:

 روز یکشنبه دهم رمضان کشتی به بندر حدیده رسید ، استخاره کردم به حدیده روم شاید کتابی برای خرید پیدا کنم ، استخاره بد آمد . فردی بنام میرزا وزیر علی را جهت خرید کتاب فرستادم . او کتاب العِبر ذهبی را برایم خرید .

حضرت علاّمه میر حامد حسین هندی در این مسافرت از وقت خود حداکثر استفاده را برده است . وی بجز روزهای تعطیل ، همه روزه به کتابخانه حرم شریف رفته و بهره های فراوان از آن گنجینه گرانسنگ کسب کرده است .

ایشان پس از مطالعه کتابها ، مطالب لازم را استنساخ می کرد ، بطوری سرگرم می شود که به سبب اشتغال زیاد به مطالعه ، سردرد شدیدی بر او عارض می گردد .

در طول اقامتش در مکه ، به کتابفروشی ها می رود و از کتب چاپی و خطی دیدن کرده ، بعضی از آنها را خریداری می کند .

میر حامد حسین در سفرنامه اش می نویسد:

 به تاریخ 22 ماه رمضان سال 1282 هـ . ق . به مکه رسیدیم . . . اعمال عمره مفرده را در شب یکشنبه بیست و چهارم رمضان المبارک انجام دادیم.

صبح هنگام به حرم مشرف شدم ، طواف مستحبی انجام دادم و دعاهای طواف را از حفظ خواندم. نزدیک باب السلام ، گذرم به کتابفروشی افتاد ، شرح موطّأ زرقانی و کتاب سراج المنیر را ، که شرحی است بر کتاب جامع الصغیر ، در آنجا دیدم . این کتابها بیشتر از انتشارات کشور مصر است . شاید این دو کتاب را بخرم ، ان شاء الله .

... در روز 28 ماه رمضان ، از حرم خارج شده بودم که کتابفروشی دیگری نظرم را به خود جلب کرد ، تفسیر کبیر فخر رازی را ـ در شش جلد بزرگ ـ در آنجا دیدم ، چاپ مصر بود ، از قیمتش پرسیدم ، گفت : پنجاه و دو ریال !

کتاب تنبیه الغافلین ، از تألیفات فقیه ابولیث سمرقندی ، را نیز در آن کتابفروشی دیدم . کلمه ای از این کتاب را ، که تبعید اباذر به ربذه توسط عثمان بن عفان را روایت کرده است ، اقتباس نمودم ، چون نسخه ای که نزد من بود غلط داشت .

بعد از ظهر همین روز سری به کتابخانه حرم زدم . کتاب عجالة الراکب را ، که درباره طبقات علمای مذهب مالکی نگاشته شده ، خواستم . شرح حال تقی الدین صاحب کتاب طبقات الشافعیة ، که بشدت مشتاق یافتنش بودم ، و ترجمه سمهودی و ثعلبی و ابن عربی شارح سنن ترمذی و . . . را اقتباس نمودم .

... سوم شوال دوستم میرزا محمد هادی ، کتابی در تاریخ اَشراف مکه بنام تنضید العقود السنیّة بتهدید الدّولة الحَسَنیة برایم آورد ، مطالبی از این کتاب را انتخاب کردم ، کتاب خوبی است ، درباره شرح حال و تراجم بعضی از دانشمندان مثل صاحب کتاب نسخ المثال و . . . نکاتی دارد .

امروز سه شنبه دهم ماه شوال است... در همین روز کتاب العرائس ثعلبی را که در قصص انبیا نگاشته و چاپ مصر است ، به دو ریال و العقد الثمین فی فضائل بلد الله الأمین را هشت قروش خریدم . یکی از دوستان کتابی با نام الإعلام بأعلام بلد الله الحرام ، که کتابی است تاریخی ، برایم آورد . مطالبی از آن را گزینش کردم .

ایشان بمناسبتی از حادثه هجوم سیل به مسجدالحرام و از بین رفتن تعداد زیادی از کتابها سخن بمیان می آورد .

علاّمه میر حامد حسین در روز شنبه 29 شوال با شتری که به 24 ریال کرایه کرده ، همراه قافله ای از زائران ، عازم مدینه منوّره می شود.

وی طبق عادت به کتابخانه حرم نبوی هم سری می زند. و در این باره می نویسد:

پس از زیارت ، به کتابخانه حرم شریف نبوی رفتم و نظری به فهرست کتابخانه انداختم ... کتابخانه مدینه منوره بمراتب از کتابخانه مکه بهتر و زیباتر است ، این کتابخانه دارای فضای وسیع ، فرشهای نفیس و محیط پاکیزه ای است و حاوی کتابهای فراوانی است در زمینه های مختلف ؛ کتابهای کمیاب ، گرانسنگ و پر منفعتی در این کتابخانه یافت می شود متولّیان کتابخانه مدینه ، خوش برخورد و دارای اخلاق خوب و پسندیده هستند ، تنگ نظر نبوده ، با ملاطفت رفتار می کنند ، بعکس متولیان کتابخانه مسجدالحرام !

پایان سفرنامه

حضرت علاّمه میر حامد حسین هندی پس از آن که مسائل و مشکلات سفر و نیز وضعیت اهالی بندرها و شهرهای موجود در مسیر دریایی بین جده و بصره را حکایت می کند ، به کشور عراق می رسد و کاظمین و سامرا و کربلا و نجف اشرف را زیارت می کند ، با دوستان خود دیدار نموده ، کارهای فرهنگی علمی خود را پی می گیرد و سرانجام سفرنامه اش را در شهر کربلا به تاریخ ششم ماه رجب سال 1283 هجری قمری به پایان می رساند.